WIDZENIE TO ZŁUDZENIE

"Is all that we see or seem

But a dream within a dream?"

Cytat z Poego, czasem prezentowany w formie zdania oznajmującego i otwierający pewien stary australijski film, wydaje się zupełnie odjechany. Ale jest on podstawą całej filozofii, a może i nauki.

To, co widzimy, jest złudzeniem.

Najłatwiej to pokazać w filozofii idealistycznej, która posługuje się metaforą jaskini Platona. Tak naprawdę nasz świat widzialny to cienie świata prawdziwego. My widzimy złudę bytu, który sam w sobie jest dla nas niedostępny. Jakąś odmianę tej myśli widzimy u Kanta i jego koncepcji rzeczy samej w sobie.

Ale czy nie inaczej jest w filozofii materialistycznej. Nasza świadomość to nie żadne widzimisię, czy widziwamsię, których doświadczamy w potocznym odbiorze, tylko bodźce elektryczne odpalane przez komórki nerwowe. Cała nasza introspekcja to złudzenie, twierdzi na przykład behawiorysta. Tak naprawdę istnieje tylko obserwowalne zachowanie i dyspozycja do niego.

W nauce z kolei widzimy to w zasadzie, by za dobrą monetę nie przyjmować tego, co nam się narzuca z pozorną oczywistością. Bezpośrednie doświadczenie nam mówi, że to słońce kręci się wokół ziemi, ale Kopernik to zakwestionował. Czas wydaje się absolutny, to też zakwestionowano. Jakby się ktoś teraz chciał oburzyć, że zestawiam naukę z platońskim idealizmem, to dodam jeszcze, że nauka jest do bólu intersubiektywna i na tym polega jej przewaga.

Jest od tego jaskiniowizmu wyjątek. Fenomenologia - ona nie kwestionuje przedmiotu naszego doświadczenia i nie zabarwia go pojęciami naukowymi. „Jest tak, jak się państwu wydaje”. Fenomenologia bada rzeczy takimi, jakie nam się jawią. Przynajmniej tak to zrozumiałem. Kiedyś opowiem o dialogu czeskiego filozofa Jana Patoczki z Kotarbińskim, tak jak go podsłuchał Jerzy Niecikowski.

Dobrej poezji nigdy za mało. Przeczytajmy wiersz w całości.

Take this kiss upon the brow!

And, in parting from you now,

Thus much let me avow —

You are not wrong, who deem

That my days have been a dream;

Yet if hope has flown away

In a night, or in a day,

In a vision, or in none,

Is it therefore the less gone?

All that we see or seem

Is but a dream within a dream.

I stand amid the roar

Of a surf-tormented shore,

And I hold within my hand

Grains of the golden sand —

How few! yet how they creep

Through my fingers to the deep,

While I weep — while I weep!

O God! Can I not grasp

Them with a tighter clasp?

O God! can I not save

One from the pitiless wave?

Is all that we see or seem

But a dream within a dream?